Visieloos accoord laat jeugd in de kou staan – en begrijpt niet dat 2011 het echte probleem was.
Wat te denken over het nieuwe begrotingsakkoord? Tsja. Wie het leest ziet direct dat het echte probleem de terugslag van 2011 was. Wanneer het tekort van 2011 hiervoor wordt gecorrigeerd dan blijkt het allemaal reuze mee te vallen… Als er sprake was geweest van een ‘normale’ groei dan was er geen probleem. En bedenk: we hebben nog steeds het niveau van 2008 niet bereikt, terwijl de beroepsbevolking is toegenomen en de techniek voortschrijdt – er is dus geen belangrijke reden waarom er geen normale groei zou zijn! Maar goed – de crisis van 2011 is een feit. Fouten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Gaat dit akkoord dat oplossen? Niet echt. Het is, gezien de maatregelen, veel te optimistisch. De crises van 2012 en 2013 zullen zand in de bezuinigingsraderen strooien… Waarom?
1. Een keuze voor krimp. In Spanje is de werkloosheid 24%. En de jeugdwerkloosheid is meer dan 50%. En er zijn mensen die deze hoge jeugdwerkloosheid wijten aan ‘imperfecties op de arbeidsmarkt’… Maar ‘flexibilisering’ van de arbeidsmarkt zal de Spaanse jeugd niet helpen. Een van de krachtigste empirische relaties van de na-oorlogse westerse macro-economie is dat je groei nodig hebt, om meer mensen aan het werk te krijgen. Dat geldt voor landen waar managers mensen makkelijk kunnen ontslaan, zoals de VS. En het geldt ook voor landen waar de mensen die het belangrijke werk doen beter beschermd zijn. Als we de jeugd een toekomst willen bieden dan zal er ook in Nederland sprake moeten zijn van groei. Maar daar wordt niet voor gekozen. Er wordt gekozen voor krimp. Bezuinigen. Niet investeren in de toekomst. Er wordt iets gedaan aan de huizenmarkt. Maar niet in de zin dat er meer of betere huizen komen – integendeel. Er wordt iets gedaan aan de arbeidsmarkt. Maar niet in de zin dat er meer en betere banen komen – integendeel. Daarnaast – in dit akkoord rekenen we onszelf rijk. We gaan ervan uit dat niet wij, maar het buitenland de sector is die extra moet gaan besteden, bij ons. Het buitenland – dat zijn Engeland, Spanje, Italië, Ierland – allemaal landen in recessie. En als de tekenen niet bedriegen is ook Duitsland in recessie: sterk dalende consumptie, dalende orders, dalende productie in de industrie. Misschien zullen we af en toe toch ook op eigen kracht moeten vertrouwen, en niet op de Duitsers… Wat is er aan de hand? Lees mee.
2. Een onduidelijke analyse van de woningmarkt. Er zijn maatregelen op de woningmarkt: de deregulering van de hypotheekverstrekking wordt terug gedraaid. Dat was onvermijdelijk. Maar het betekent, gezien de maatregelen, wel dat de woningprijzen zeker nog 20% verder moeten dalen voordat de verkopen werkelijk gaan aantrekken (een kleine spurt voor 1 januari 2013 is overigens te verwachten). Dat betekent dat het vermogen van de huishoudens meer onder druk zal komen dan enkel de 10% daling waar in het akkoord mee gerekend is. En het betekent – wat ik in het akkoord totaal niet tegengekomen ben – dat ook de gemeentelijke financiën veel sterker onder druk komen te staan. De consumptie zal meer afnemen dan verwacht, de gemeentelijke tekorten zullen meer toenemen dan verwacht. En de woningbouw wordt niet uit het slop getrokken. De enige remedie is een zeer forse verlaging van de grondprijzen, waardoor de nieuwbouw aan kan trekken, in combinatie met, zoals vroeger, laagrentende leningen voor woningbouwcorporaties. We hebben echt zitten suffen, toen de LTRO-gelden werden uitgedeeld door de ECB! Let wel: het verschaffen van laagrentende leningen aan woningbouwcorporaties is volkomen consistent met de expliciete wens van de ECB: niet alleen de rente voor de banken, maar juist ook de rente voor andere bedrijven, zoals de corporaties, moet omlaag! Want volgens Draghi moet de vraag omhoog, in de EU! Dit alles kom ik niet tegen in het akkoord.
3. We rekenen onszelf rijk. Volgens het akkoord moet alle groei van de bestedingen en daarmee de groei van de economie uit het buitenland komen. De binnenlandse bestedingscomponenten staan op 0, de netto-export groeit nog. Dat is driedubbel problematisch. Ten eerste heeft Nederland al zo ongeveer het hoogste overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans van de EU – allemaal geld dat we overhouden aan de export en zo – maar dat niet in Nederland besteed of geïnvesteerd wordt. Laat Wilders het daar eens over hebben (ja, ik weet dat het niet handig is voor Shell om zijn winsten in Nederland te investeren, maar toch)! Kijk hier en hier voor wat grafieken hierover, van ‘your humble narrator’. En volgens het akkoord worden dat overschot nog 2% van het BBP hoger… Ik weet het, het ministerie van financiën en mensen als Raymond Gradus, van het CDA, ontkennen dat ons overschot iets met tekorten elders te maken heeft – maar als ik een put graaf dan komt ‘ergens’ toch echt een bult zand te liggen. En als de put dieper wordt, dan wordt die bult groter. De al bestaande onevenwichtigheden in de EU, waar de Europese Commissie zich terecht grote zorgen over maakt, zullen nog groter worden. Daarnaast zal de Nederlandse economie nog sterker afhankelijk worden van het buitenland – willen we dat? Is het niet aardig ook eens iets voor onszelf te produceren, in plaats van enkel maar geld te sparen en vervolgens te beleggen in rommelhypotheken, of Amerikaanse obligaties met een negatief rendement. En wat gebeurt er als er in dat buitenland ook nog eens een economische terugslag is, zoals nu, waar nog niet echt rekening mee wordt gehouden?
3. Geld moet rollen. In een monetaire economie, zoals de onze, moet geld rollen. De nieuw-klassieke ideeen van mensen als Robert Lucas, die zoveel invloed hebben op nota bene ons ministerie van financiën, gaan ervan uit dat je daar niet op hoeft te letten – eigenlijk kopen mensen geen dingen van elkaar, maar ruilen ze dingen met elkaar, waarbij geld enkel maar smeermiddel is. En dat smeermiddel is er altijd genoeg, volgens hun, omdat prijzen zich bliksemsnel aanpassen als er te weinig van is. Maar dat is dus natuurlijk niet zo. Prijzen passen zich niet bliksemsnel aan – en leningen (waarvan er de afgelopen decennia zoveel meer van gekomen zijn!) al helemaal niet. En zeker niet bij ons. natuurlijk, mensen lossen hun leningen af – maar dat geld verdwijnt gewoon, in ons monetaire systeem. Dat wordt niet opnieuw uitgeleend (netto/netto!). En deze situatie zal erger worden. De woningprijzen zullen verder dalen. Er is sowieso al ongeveer 2% inflatie. En die inflatie zal nog worden aangejaagd door stijgingen van de BTW (2% maar liefst!) en de huren, terwijl de lonen in de collectieve sector op 0 staan (mooi voorbeeld van de ‘plakkerigheid’ van lonen, trouwens). De totale inflatie zal dan al snel op 3% komen, of in twee jaar 6%. Wat dus 6% koopkrachtverlies is, voor de mensen in de collectieve sector, waarbij dit koopkrachtverlies vooral zal neerslaan buiten de ‘vaste lasten’: aankopen van voeding, auto’s, vakanties en noem maar op. Het geld gaat niet meer rollen. Het akkoord is uiterst optimistisch als het er in deze situatie vanuit gaat dat de bestedingen van de huishoudens uiteindelijk gelijk zullen blijven!.
4. Werkgelegenheid Waar moet in zo’n situatie de werkgelegenheid vandaan komen? Niet uit de binnenlandse sector. En de exportsector kenmerkt zich door een relatief sterke stijging van de productiviteit… Ook in een ‘flexibele’ arbeidsmarkt zoals de VS blijven in zo’n situatie de nieuwkomers in de kou staan – aanpassen van het ontslagrecht lost dit niet op. Niet in de VS, niet in Spanje en ook niet bij ons. En wie de jeugd verliest, verliest de toekomst.
5. Wat dan wel? Laagrentende leningen voor woningbouwcorporaties, veel lagere grondprijzen (er moeten in Nederland nog vele honderdduizenden huizen worden gebouwd, volgens de voorspellingen). En dat financiert zichzelf: goedkope grond wel verkopen levert meer op dan dure grond niet verkopen. De huren kunnen dan ook omlaag. Verder kunnen de lonen bij de bedrijven makkelijk omhoog (vergeet niet – het overschot op de lopende rekening dreigt naar 10% te gaan, EU-definitie). Nu investeren ze veel van hun winst toch maar in het buitenland (Amerikaanse obligaties?). Koppelen we dit met een normale prijscompensatie voor de collectieve sector en het niet door laten gaan van de BTW verhoging, waarbij de geplande belastingverlaging achterwege blijft, en een verhoging van het huurwaardeforfait (maar dan enkel voor zover de te betalen hypotheekrente hoger is dan dit forfait), en we wachten een jaartje langer – dan is er geen probleem. Linkse teut? Ik herinner mee een Newsweek-artikel van Milton Friedman, dat ik dertig jaar geleden of zo gelezen heb, waarin deze toch zeer rechtse man stelde dat hij helemaal en mordicus voor indexering van alles aan de inflatie was… om ervoor te zorgen dat er niemand voordeel van inflatie had. Daar kun je het mee oneens zijn – maar stellen dat indexering ‘links’ is, is tamelijk onnozel.
6. De natuur wordt niet meer steeds Bleker. Een goed punt in het akkoord, wel links want gericht op ons gemeenschap-pelijk bezit, is het terugdraaien van het ‘geen natuur’ beleid van Bleker. Deze man wilde van de hele Nederlandse natuur, kort door de bocht, één grote Blauwe Stad maken (ja, ook met die flop had hij direct te maken!). Natuur met een hek eromheen, en een villa erop. Gelukkig gaat dat niet door, en blijft Nederland in ieder geval een beetje een vrij land, met ‘vrije wandeling op wegen en paden’ op de terreinen van Staatsbosbeheer. Kijk, voor die vrijheid betaal ik, erg links natuurlijk, nou graag belasting! En de zonnecellen in het lage BTW-tarief – nu nog slechts een idee, maar direct doorvoeren!
Wat betreft de woningmarkt, valt nog te bezien of we een kleine spurt zullen krijgen tussen nu en 1-1-2013. Het gaat uitendelijk nog steeds om de de financiereing van huizen, en of banken nu zullen staan te springen om nog even (50%) aflossingsvrije hypotheken uit te delen, daar waar ze weten dat na 1-1-2013 huizen prijzen zullen blijven dalen (20%?). Staat meteen de net afgesloten hypotheek onder water.
Ook is de uitwerking van de al doorgevoerde beperking nog niet volledig door ‘de markt’ verwerkt. Welliswaar zijn huizen prijzen met 10% gedaald, maar nog zit alles op slot. Die 10% is dus blijkbaar nog niet voldoende daling ..
En ergens ben ik ook wel bllij dat het ‘goedkope’ ECB geld niet is aangewend om in dit pyramide spel te pompen. Huizenprijzen zijn eenvoudigweg te hoog, en misschien is het niet verstandig maatregelen te nemen om dit in stand te houden. Beter om te streven naar verstandiger omgaan met geld, en niet meer tegen de klippen op te lenen. Geld is geleend tegen verwachte inkomsten in de toekomst, en voor de hypotheekmarkt betekend dat dat we 645 miljard af te betalen hebben in de komende .. tja zeg jij het maar .. in ieder geval meer dan 30 jaar. Meer dan de helft van de totale hypotheekschuld is aflossingsvrij .. en zadelen we fijn nog een generatie op met hypotheek schuld ..
Zeer interessant bericht! Ik zal zeggen dat ik dit niet zag aankomen met de huidige woningmarkt! Is er een methode om me te abonneren op deze onderwerpen?