Hoe wij in de jaren vijftig van onze zeer hoge overheidsschuld afkwamen
De jaren vijftig staan bekend als een tijd van soberheid, hard werken, loonmatiging en een voorspoedige ontwikkeling van de economie. Op dit beeld valt het een en ander aan te merken. Zo was het BBP per hoofd van de bevolking pas in 1953 weer zo hoog als in… 1929. En zou Nederland, in die dagen, in aanmerking zijn gekomen voor lidmaatschap van de Euroclub? Niet bepaald. De overheidsschuld was te groot en de inflatie was te hoog. Wanneer we onze aandacht focussen op de schuld dan blijkt deze zelfs lang hoger te zijn geweest dan nu in Spanje, Portugal of Italië en, in 1950, ongeveer net zo hoog als nu in Griekenland (grafiek). Natuurlijk is ook direct duidelijk dat deze schuld snel afnam, zij het dat de 60%-grens nog ver buiten beeld bleef. De vraag is hoe deze afname mogelijk was (en of een land als Griekenland dit ook zou kunnen). Kwam dit door nijver sparen en grote overschotten op de begroting? Of waren er andere redenen voor?
We hebben de schuld destijds niet afgelost. Over de jaren vijftig als geheel gerekend nam de nominale overheidsschuld niet af (dus niet gemeten als aandeel van de totale economie, maar in guldens). Deze steeg zelfs, met 16%. Wat veroorzaakte dan wel de daling van de staatsschuld als % van het BBP? Eenvoudig: het totale BBP verdubbelde ongeveer, waarbij 45% van deze toename werd veroorzaakt door reële groei (meer goederen en diensten) en 55% door de stijging van het prijsniveau (inflatie). Wel is het zo dat toen er van 1950 op 1951 sprake was van een werkelijk spectaculaire daling van de schuldquote (-25% BBP) inderdaad een overschot op de begroting was. Maar ook toen had dit overschot slechts beperkt invloed op de quote en was een groter deel van de daling te danken aan een inflatie van rond de 10% in combinatie met een groei van rond de 2%. Ter informatie: in Griekenland is de inflatie nu rond de 1% (op maandbasis is er zelfs sprake van een daling van het prijsniveau!) terwijl de reële productie daalt. Terzijde: de rente op overheidsschuld in Nederland bleef destijds, ondanks het hoge tekort en de hoge inflatie gedurende de eerste helft van de jaren vijftig hardnekkig onder de 3,5% en werd pas hoger toen de inflatie en de schuld weer lager waren… De daggeldmarktrente was in 1953 en 1954 zelfs 0,6%…
De situatie was natuurlijk anders dan nu: de bevolking nam sneller toe, er was een stuwmeer aan ongebruikte technologische mogelijkheden (snelwegen!) en er waren duidelijke publieke investeringsprioriteiten (woningbouw, snelwegen en dergelijke). De economie kon dus ook sneller groeien. En de bekende loonmatiging moet ook met een korreltje zout worden genomen. In een sector als de landbouw, waar de lonen traditioneel laag waren, werden deze sterk opgetrokken, naar ‘industrie-niveau’, ten koste (terecht, overigens) van de pachtinkomens. Aan het eind van de jaren vijftig bracht dit de landbouw overigens in problemen, toen de lonen gingen stijgen en er nog niet voldoende mechanisatiemogelijkheden beschikbaar waren voor landbouwbedrijven, wat in het begin van de jaren zestig overigens zou worden opgelost.
Hoe dan ook – zuinigheid en lage lonen waren als bouwstenen voor het economisch succes in de jaren vijftig wellicht van minder belang dan algemeen aangenomen. En groei, inflatie, lage rente en inkomensverdeling waren van meer belang. De politiek was gericht op investeren, en hogere arbeidsinkomens (winst en lonen), ten koste van de bezitsinkomens (pacht, huur en rente). Wat valt daar momenteel van te leren?
Bronnen: Frits Bos, Geert Reuten, een aantal interviews met Groninger boeren die ik lang geleden in het kader van mijn proefschrift gehouden heb – maar die meer over de jaren vijftig en zestig gingen dan over de periode 1851-1950 van mijn proefschrift.
Vergeet je de ontdekking van slochteren niet, wanneer was dat ook alweer?
Dit is misschien ook wel het grootste probleem van de problemen nu, we hebben steeds minder fossiele energie tot onze beschikking. Dus het is maar de vraag of we nog veel kunnen groeien (meer kunnen produceren).
Geachte heer/mevrouw Baars,
ik wijs op de link naar Frits Bos, die in zijn verhaal over de overheidsschuld een uiterst nuttig (en ietwat ontnuchterend) verhaal over de aardgasbaten heeft opgenomen en daar elders ook nog iets meer over heeft gepubliceerd. Kern van het verhaal: inderdaad, we teren in op ons aardgaskapitaal… Maar (uit mijn hoofd) het was meen ik eind jaren vijftig/begin jaren zestig dat de bel ontdekt werd en dat duidelijk werd hoe groot deze was.
[…] juist een hoge schuld had, waardoor veel geld ‘verloren’ ging aan bestedingsbeperking. Gelukkig was de Nederlandse inflatie in de jaren vijftig in sommige jaren tamelijk hoog, waardoor de druk van de schuldenlast snel minder werd. Overigens vond het Wirstschaftswunder in […]
Today, I went to the beachfront with my children. I found a sea shell and gave it to my 4 year old daughter and said “You can hear the ocean if you put this to your ear.” She put the shell to her ear and screamed. There was a hermit crab inside and it pinched her ear. She never wants to go back! LoL I know this is completely off topic but I had to tell someone!
Love, love, love these! What a beautiful backdrop for a beautiful couple. Especially love the one of Kaisa and TJ looking at each other at the cross rail fence. It captures their plnsyulaefs!
Du har verkligen en både vacker och mysig trädgård!Undrar vad det är för färg du målar krukor med? På ett ställe tror jag du skrev att den kommer från Löddes men finns den bara där isåfall? Har du provat någon alternativ färg?/Anita
Neat blogs. There’s really no substitute for real human connection. What is best will often be a little different for everyone involved. The really great news is that trying one approach does not stop you from investing in the other. I have taken note of this advice and I will apply it when I’m able to.